น่าแปลกไหมคะ? ที่ ต้นคราม นั้นไม่ได้มีส่วนไหนเป็น สีน้ำเงิน แต่กลับย้อมผ้าได้สีคราม สวยติดทนอย่างน่าอัศจรรย์…วันนี้มาไขความลับนี้ไปพร้อม ๆ กัน

ขั้นตอนในการเก็บเกี่ยว ต้นคราม (Indigofera tinctoria)

การสกัดเอาเนื้อครามออกมา และเก็บรักษา ล้วนแล้วแตกต่างไปแต่ละพื้นที่ในโลก อาจมีปัจจัยที่ทำให้ครามของแต่ละพื้นที่มีลักษณะที่ต่างกันไปบ้าง แต่อย่างไรก็ตามกระบวนการสกัดเนื้อคราม และการก่อหม้อคราม ก็ได้ดึงเอาสิ่งที่น่ามหัศจรรย์ออกมาจากพืชธรรมดา ๆ  โดยอาศัยกระบวนการดังต่อไปนี

 “สีครามในธรรมชาติ” อยู่ในรูปสารที่เรียกว่า  “อินดิแคน (Indican)” ซึ่งอยู่ในใบของต้นคราม โดยสารนี้จะยึดกับน้ำตาลและสารประกอบน้ำตาลในใบไม้ เนื่องจาก Indican เป็นสารไม่มีสี แต่ละลายน้ำได้เราจึงไม่เห็นใบครามเป็นสีน้ำเงินค่ะ

การจะสลายสาร Indican ออกมาจะต้องใช้น้ำในการทำละลาย –  การบีบ – การคั้น เป็นต้น วิธีการดังกล่าวจะทำให้สาร Indican แตกตัวออกจากใบครามกลายเป็น Indoxy และเมื่อออกซิเดชั่นก็จะกลายเป็น indigotin สารประกอบสีน้ำเงินที่อยู่ในเนื้อคราม ซึ่งนำมาใช้ย้อมได้ 

ความลับของหม้อคราม?

ลำพังเพียงแค่เนื้อคราม  ก็ไม่สามารถนำมาใช้ย้อมได้โดยตรง หากลองเอาเนื้อครามมาถูบนผ้าสีจะไม่ติดเนื้อผ้าถาวร 

ดังนั้น  ต้องทำการก่อหม้อเสียก่อน  การก่อหม้อคราม คือขบวนการหมักบ่มทางชีวภาพการก่อหม้อครามจะใช้ประโยชน์จาก Leuco-indigo (หรือน้ำสีเหลืองในหม้อครามนั่นเอง)

เมื่อเราทำการย้อมผ้า – สาร Leuco-indigo ก็จะสัมผัสกับออกซิเจนที่อยู่ในอากาศ และจับตัวกันเป็น “Indigotin” สารสีฟ้าไม่ละลายน้ำที่เกาะเหนียวแน่นหนึบอยู่บนผ้าถาร  และนี่ก็เป็นเหตุผลว่าทำไมผ้าครามจึง ไม่ตกสี 

นอกจากนั้น หม้อครามจะต้องมี ค่า PH, ปริมาณออกซิเจน, และอุณหภูมิที่เหมาะสม เพื่อจะให้ครามอยู่ในภาวะที่สามารถย้อมผ้าได้ เราจะสังเกตว่าหม้อครามที่พร้อมจะย้อม จะมีน้ำ  สีเหลือง ๆ อยู่ด้านล่าง ด้านบนจะมีฟองสีน้ำเงิน ลอยฟอดอยู่ น้ำสีเหลือง ๆ ก็คือ Leuco-indigo  ส่วนฟองสีน้ำเงิน ก็คือสาร Indigotin (สาร Leuco-indigo ที่เกิดการออกซิเดชั่น) ฟองสีน้ำเงินลอยอยู่บนหม้อนั่นเอง

เวลาที่เราย้อมผ้า ผ้าของเราจึงค่อย ๆ เปลี่ยนสีจากเขียวอ่อน-เป็นเขียวเข้ม-และค่อย ๆ กลายเป็นครามและสีเหล่านี้ก็คือกระบวนการ Oxidation กระบวนการที่แทบจะหาไม่ได้ในสีย้อมธรรมชาติอื่น ๆ และเมื่อกระบวนการนี้สิ้นสุดลงไม่ว่าผ่านไปกี่พันปีสีครามก็จะติดอยู่คงทนถาวร หมื่นปี หมื่น ๆ ปี 

ดังนั้น ผ้าคราม โดยเฉพาะร้าน MantraFabrics สีจะสดคงทน เป็นพัน ๆ ปี