จากบทความที่แล้วเรื่อง 5 นิยามผ้ามัดย้อมจากประเทศตัวท็อปทั่วโลก กันไปแล้ว ในบทความนี้ เราจะพาทุกท่านมาดูนิยามเรื่องราวของมัดย้อมในบ้านเราบ้างค่ะ
ต้องทำความเข้าใจก่อนว่า เทคนิคการมัดย้อมที่เราพูดกัน ไม่ได้หมายถึงการมัดย้อมอย่างเดียว แต่คือ “เทคนิคการกันสีไม่ให้ซึมเข้าไปเนื้อผ้า” (Resist-Dyed Textiles) ซึ่งในไทย เราจะเห็นได้ 3 เทคนิค ได้แก่ , (1)ผ้าเขียนเทียน-ผ้าบาติก, (2)บล็อคปริ้น และ (3)มัดหมี่-มัดย้อม เป็นต้น
1. ผ้าบาติก & ผ้าเขียนเทียน
แม้ว่าผ้าบาติกและเขียนเทียน ต่างก็มีพื้นเพที่ต่างกันโดยสิ้นเชิง (ผ้าเขียนเขียนเป็นเทคนิคของชนเผ่าม้งทางภาคเหนือของไทย, ผ้าบาติกเป็นเทคนิคของทางภาคใต้)
แต่มีวิธีการเดียวกันคือ ใช้เทียนหรือขี้ผึ้ง ป้ายปิดส่วนบนผ้าที่ไม่ต้องการให้ติดสี และใช้วิธีการแต้ม, ระบาย, หรือย้อมสีลงไปในส่วนที่ต้องการให้ติดสีเท่านั้น ซึ่งเทียนจะเป็นตัวบล็อกหรือกันสีเอาไว้ เมื่อย้อมหรือแต้มสีเสร็จ ช่างก็จะใช้วิธีการต้มผ้าเพื่อละลายเทียนออก
ที่มาภาพ: vogue.co.th และ readthecloud.co
ผ้าบาติก (Batik)
ชาวใต้เรียกเทคนิคนี้ว่าบาติก หรือปาเต๊ะ ได้รับอิทธิพลมาจากแถบประเทศอินโดนีเซีย โดยคำว่า “ติก” แปลว่า “จุด” และชาวอินโดมักจะเขียนผ้าเป็นลายจุดเล็ก ๆ ซึ่งเรียกว่า ทริติก (Tritik) โดยจะใช้อุปกรณ์อย่างจันติ้ง (ปากกาเขียนเทียน), แปรง หรือพู่กัน ในการวาดเทียนลงบนผืนผ้า และย้อมด้วยสีสันสดใส หลายเฉดสี
การวาดเทียนลงบนผ้าด้วยจันติ้งที่มา: www.klook.com
ร้านแนะนำ: SMAN-Ban-Thon-BATIK
ภาพจากร้าน: ISMAN Ban-Thon BATIK
ทางร้านจำหน่ายผ้าบาติกเขียนมือ ราคาโรงงาน มีบริการส่งทั่วประเทศ งานสวยงาม คุณภาพดี ราคาจับต้องง่าย
- โทร: 088-3939990
- Facebook: ISMAN Ban-Thon BATIK
- Email: [email protected]
ผ้าเขียนเทียน
เป็นศิลปะการทำลวดลายบนผืนผ้าของชาวม้ง ทางภาคเหนือของไทย ผ้าเขียนเทียน หรือบางครั้งเรียก ผ้าบาติกม้ง (Hmong Batik) เป็นเทคนิคที่ชาวม้งสืบทอดกันมาหลักร้อยปี นิยมวาดเป็นลายก้นหอย และลายกากบาท สมัยก่อนนิยมจะย้อมกับม่อฮ่อม โดยใช้อุปกรณ์ที่เรียกว่าหลาจัง (ปากกาเขียนเทียนของชาวม้ง) ในการเขียนลวดลายลงบนผ้า ก่อนจะประยุกต์เป็นอุปกรณ์พิมพ์ หรือปั๊มลวดลาย เพื่อย่นระยะเวลามากขึ้น ซึ่งคล้ายกับ “บล็อคปริ้น” หรือเทคนิคถัดไปนั่นเอง
การเขียนเทียนด้วยหลาจัง ที่มา: readthecloud.co
ร้านแนะนำ: รัตนพรผ้าเขียนเทียน
ภาพจากร้าน: รัตนพรผ้าเขียนเทียน
ทางร้านจำหน่ายผ้าเขียนเทียนม้ง ย้อมครามแท้ มีลายและสินค้าให้เลือกหลากหลายรายการ ทั้งผ้าผืน, เสื้อผ้า, กระเป๋า และอื่น ๆ
- โทร: 091-629 2091
- Facebook: รัตนพรผ้าเขียนเทียน
2. บล็อคปริ้น (Block Print)
เป็นเทคนิคการทำลายผ้าที่มีในไทยมานานกว่า 100 ปี พบในแถบจังหวัดปัตตานี, ยะลา, และนราธิวาส เทคนิคนี้ เป็นเทคนิคที่ใช้ขี้ผึ้ง หรือเทียนในการกันสีเข้าไปเช่นเดียวกับ บาติกหรือเขียนเทียน แต่จะใช้อุปกรณ์ที่เป็นไม้พิมพ์ หรือโลหะ ในการปั๊มเทียนเพื่อกันสี หรือปั๊มสีหลาย ๆ สีโดยตรงลงบนผ้า ซึ่งเทคนิคนี้เป็นส่วนหนึ่งของการผลิตผ้า ปะลางิง ซึ่งเป็นผ้าที่โดดเด่นในแถบสามจังหวัดชายแดนใต้ด้วย
วิธีการทำผ้าบล็อคปริ้น ที่มา: southlondongallery.org
3. ผ้ามัดหมี่ & ผ้ามัดย้อม
ผ้ามัดหมี่
ผ้ามัดหมี่ ถือเป็นหนึ่งในวิธีของผ้ามัดย้อม เป็นวิธีโบราณที่ใช้ทำลายผ้ากว่าหลายร้อยปี พบได้ในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในไทยจะพบได้มากสุดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
หากทำผ้ามัดย้อม เราจะใช้วิธีการมัดผ้าเป็นผืนเพื่อทำลวดลาย แต่มัดหมี่จะใช้เชือกฟาง หรือเชือกกล้วยมัดที่เส้นใย เพื่อให้เกิดลวดลายบนเส้นใยที่เรียกว่า “หมี่” ก่อนที่จะนำมาทอเป็นผืน นิยมจะมัดบนเส้นพุ่งอย่างเดียว แต่ในอีสานใต้ อย่างจังหวัดสุรินทร์ มีการทอผ้าที่มัดทั้งเส้นยืนและเส้นพุ่ง เกิดเป็นลายตาราง หรือกากบาท ที่สวยงามแปลกตา
ลวดลายมัดหมี่ มักจะถูกมัดออกมาเป็นลายต้นไม้ดอกไม้มงคล, สัตว์มงคล และเครื่องบวงสรวงอย่างลายบายศรี ซึ่งได้รับแรงบันดาลใจมาจากธรรมชาติ, ความเชื่อ, และขนบธรรมเนียมประเพณี ของคนในพื้นที่
ที่มาภาพ: i-san.tourismthailand.org และ esanpedia.oar.ubu.ac.th
ร้านแนะนำ: กลุ่มวิสาหกิจชุมชนผ้าไหมมัดหมี่บ้านหัวฝาย
ที่มาภาพ: i-san.tourismthailand.org
เป็นชุมชนที่โดดเด่นเรื่องของผ้าไหมมัดหมี่มาอย่างยาวนาน ของจังหวัดขอนแก่น
- โทร: 083-656 5644, 081-729 6025 (คุณจุ๋ม)
- Facebook: วิสาหกิจชุมชนผ้าไหมมัดหมี่บ้านหัวฝาย
- ที่อยู่: 46 บ้านหัวฝาย ม. 2 ต. ปอแดง อ. ชนบท จ. ขอนแก่น
ผ้ามัดย้อม
ผ้ามัดย้อม (Tie-Dye) ส่วนใหญ่จะนำผ้าเป็นผืนหรือผ้าที่แปรรูปเป็นเครื่องนุ่งห่มแล้ว มามัดลวดลายลงไป เทคนิคนี้อาจจะไม่ใช่เทคนิคเก่าแก่ที่พบในไทยเหมือนกับเทคนิคอื่น ๆ แต่เป็นเทคนิคที่หลายพื้นที่ในโลกใช้มานานกว่าหลายร้อยปี มักจะมีการมัดย้อมแบบฟรีสไตล์ (ไม่ทำแพทเทิร์น) โดยผสมผสานกับการพับ (Clamp) และการมัดย้อมแบบมีแพทเทิร์น
ผ้าที่มัดเสร็จเตรียมย้อม ที่มา: Mantra Crafts
ร้านแนะนำ: Mantra Crafts
ภาพจากร้าน: Mantra Crafts
ร้านผ้ามัดย้อมยกดอก หนึ่งเดียวในไทย ที่อาศัยการทำแพทเทิร์น และย้อมสีธรรมชาติที่สดสวยทำให้ผ้ามัดย้อมโดดเด่นกว่าใคร
- โทร: 090-4599095
- Facebook: Mantra Crafts
- Line: @mantrafabrics